พระธาตุดอนแก้ว (พระมหาธาตุเจดีย์) ตั้งอยู่ที่ บ้านดอนแก้ว อำเภอกุมภวาปี จังหวัดอุดรธานี เป็นเกาะขนาดเล็กๆ กลางหนองหานในอำเภอกุมภวาปี และเป็นต้นกำเนิดแม่น้ำลำปาว มีพื้นที่เกาะเป็นลักษณะกลม มีคูน้ำล้อมรอบ ภายในเกาะเป็นที่ดอนสูงๆ ต่ำๆ

          ตำนานเล่าว่า มีพระอรหันต์กลุ่มหนึ่งจะไปนมัสการพระธาตุพนม ได้มาพักแรมที่เกาะดอนแก้ว พระอรหันต์องค์หนึ่งอาพาธหนักถึงนิพพาน จากนั้นพระอรหันต์ที่เหลืออยู่จึงถวายเพลิงท่าน และก่อเจดีย์บรรจุพระธาตุไว้

          ต่อมาประมาณ พ.ศ. 11 มีกลุ่มคนได้เข้ามาในดอนแก้ว แล้วสร้างใบเสมาหินทรายล้อมรอบพระธาตุไว้ และปักรายรอบบริเวณดอนแก้ว จากการศึกษาพบว่าเป็นเสมาสมัยทวารวดี

          ต่อมาชุมชนลาวได้อพยพจาก เมืองร้อยเอ็ด เมืองชัยภูมิ เข้ามาตั้งถิ่นฐานที่ดอนแก้ว มีท้าวชินเป็นหัวหน้าชุมชน ได้ปฏิสังขรณ์พระธาตุเจดีย์ขึ้น (จากจารึกที่ฐานพระธาตุเป็นตัวลาวโบราณ) บอกว่าบูรณะเสร็จสิ้นปี พ.ศ.2441

          ประมาณ ปี พ.ศ.2471 มีชุมชนหลายกลุ่มเข้ามาอยู่ในดอนแก้ว ส่วนใหญ่เป็นลาวเวียง จึงได้สร้างวัดเพื่อประกอบพิธีกรรมทางศาสนาขึ้นที่ดอนแก้วให้ชื่อว่า"วัดมหาธาตุเจดีย์"

          พ.ศ. 2513 พระครูสังฆรักษ์ (ชน) เจ้าอาวาส ร่วมมือกับชาวบ้านดอนแก้วปฏิสังขรณ์พระธาตุให้แข็งแรงกว่าเดิม จากการศึกษาของนักโบราณคดีมหาวิทยาลัยศิลปากรพบว่า พระมหาธาตุเจดีย์มีอายุไม่ต่ำกว่า 1,500ปี และเสมาที่ปักรายรอบมีอายุประมาณ พ.ศ.11

          หากท่านได้มีโอกาสผ่านมาที่ จังหวัดอุดรธานีตามทางหลวงหมายเลข 2 อุดรธานี - ขอนแก่น สามารถแวะเดินทางที่ ทางพาดกุมภวาปีเลี้ยวซ้ายเข้าสู่อำเภอกุมภวาปี ระยะทาง 15 กิโลเมตร ถึงตัวอำเภอ เดินทางเข้าสู่เกาะดอนแก้วประมาณ 1 กิโลเมตร และสามารถเที่ยวทะเลบัวแดง โดยสามารถใช้เส้นทางตัดใหม่รอบหนองหานกุมภวาปี มาพระธาตุดอนแก้วได้อย่างสะดวก

อ้างอิงข้อมูลจาก : thai.tourismthailand.org