เจดีย์แม่หม้าย ที่ตั้งอยู่ที่บ้านหนองปลาสะวาย หมู่ที่ 2 ตำบลหนองปลาสะวาย อำเภอบ้านโฮ่ง จังหวัดลำพูน เป็นเจดีย์ที่สร้างขึ้นมาตั้งแต่ พ.ศ.1240 และมีลักษณะเป็นรูปทรงแบบล้านนาฐานสี่เหลี่ยม ซึ่งมีเรื่องราวที่น่าสนใจที่เกี่ยวข้องกับการก่อตั้งขึ้นมาของเจดีย์นี้
ตามตำนานที่ได้รับการส่งทอดมา ในขณะที่พระนางจามเทวีทรงเสด็จจากเมืองละโว้มาเมืองหริภุญชัย ด้วยวิธีการเดินทางผ่านแม่น้ำปิง พระนางจามเทวีได้พักอยู่ที่ที่แห่งนี้ และพบเห็นความสงบเรียบร้อย รวมถึงเกิดปรากฏการณ์พิเศษในวันนั้น พระอาทิตย์เริ่มขึ้นสูงและมีแสงแรงเป็นพิเศษ แต่พระนางจามเทวีไม่รู้สึกร้อนเลย เหมือนมีพระอินทร์มาบังแสงให้
ถึงตอนค่ำคืน พระนางจามเทวีได้ฝันฝันดีว่าตอนกลางวันมีแสงแดดที่ร้อนแรง แต่พระนางกลับไม่รู้สึกร้อน เหมือนมีพระอินทร์มาบังแสงให้ วันรุ่งขึ้นพระนางจึงให้โหรหลวงมาทำนายฝัน ซึ่งโหรได้ทำนายว่า ที่แห่งนี้เป็นสถานที่ที่มีความเป็นมงคล และจะเป็นสถานที่สำคัญในการเผยแพร่ศาสนาในอนาคต
ด้วยคำทำนายนี้ พระนางจามเทวีจึงให้สร้างเจดีย์ขึ้น 2 องค์ พร้อมกับประตูโขง และตั้งชื่อว่า "เจดีย์แม่หม้าย" เนื่องจากพระนางเป็นเมเหสีและเดินทางจากเมืองละโว้มาแบบไม่หวนกลับ เพื่อปกครองเมืองหริภุญชัย และให้ผลบุญจากการสร้างเจดีย์เป็นความสงบสุขในการปกครอง
เมื่อเวลาผ่านไป ที่นี่กลายเป็นที่รกร้าง แต่ในปี พ.ศ.2468 พระครูเฮือน สิริวิชโย จากวัดศรีเตี้ยได้มาทำการบูรณะ และสร้างเจดีย์ใหม่ ทับที่เจดีย์เก่าที่ผุพังตามกาลเวลา ซึ่งคงชื่อเจดีย์แม่หม้ายอยู่เหมือนเดิม ตามตำนานที่ได้รับการส่งทอดมา
เจดีย์แม่หม้าย ที่ตั้งอยู่ที่บ้านหนองปลาสะวาย หมู่ที่ 2 ตำบลหนองปลาสะวาย อำเภอบ้านโฮ่ง จังหวัดลำพูน เป็นเจดีย์ที่สร้างขึ้นมาตั้งแต่ พ.ศ.1240 และมีลักษณะเป็นรูปทรงแบบล้านนาฐานสี่เหลี่ยม ซึ่งมีเรื่องราวที่น่าสนใจที่เกี่ยวข้องกับการก่อตั้งขึ้นมาของเจดีย์นี้
ตามตำนานที่ได้รับการส่งทอดมา ในขณะที่พระนางจามเทวีทรงเสด็จจากเมืองละโว้มาเมืองหริภุญชัย ด้วยวิธีการเดินทางผ่านแม่น้ำปิง พระนางจามเทวีได้พักอยู่ที่ที่แห่งนี้ และพบเห็นความสงบเรียบร้อย รวมถึงเกิดปรากฏการณ์พิเศษในวันนั้น พระอาทิตย์เริ่มขึ้นสูงและมีแสงแรงเป็นพิเศษ แต่พระนางจามเทวีไม่รู้สึกร้อนเลย เหมือนมีพระอินทร์มาบังแสงให้
ถึงตอนค่ำคืน พระนางจามเทวีได้ฝันฝันดีว่าตอนกลางวันมีแสงแดดที่ร้อนแรง แต่พระนางกลับไม่รู้สึกร้อน เหมือนมีพระอินทร์มาบังแสงให้ วันรุ่งขึ้นพระนางจึงให้โหรหลวงมาทำนายฝัน ซึ่งโหรได้ทำนายว่า ที่แห่งนี้เป็นสถานที่ที่มีความเป็นมงคล และจะเป็นสถานที่สำคัญในการเผยแพร่ศาสนาในอนาคต
ด้วยคำทำนายนี้ พระนางจามเทวีจึงให้สร้างเจดีย์ขึ้น 2 องค์ พร้อมกับประตูโขง และตั้งชื่อว่า "เจดีย์แม่หม้าย" เนื่องจากพระนางเป็นเมเหสีและเดินทางจากเมืองละโว้มาแบบไม่หวนกลับ เพื่อปกครองเมืองหริภุญชัย และให้ผลบุญจากการสร้างเจดีย์เป็นความสงบสุขในการปกครอง
เมื่อเวลาผ่านไป ที่นี่กลายเป็นที่รกร้าง แต่ในปี พ.ศ.2468 พระครูเฮือน สิริวิชโย จากวัดศรีเตี้ยได้มาทำการบูรณะ และสร้างเจดีย์ใหม่ ทับที่เจดีย์เก่าที่ผุพังตามกาลเวลา ซึ่งคงชื่อเจดีย์แม่หม้ายอยู่เหมือนเดิม ตามตำนานที่ได้รับการส่งทอดมา
