วัดพระธาตุจอมแจ้ง

          วัดพระธาตุจอมแจ้ง ตั้งอยู่บนดอยด้านทิศตะวันออกเฉียงเหนือของหมู่บ้านไหล่น่าน พระธาตุจอมแจ้งเป็นองค์พระเจดีย์ที่มีลักษณะเป็นรูปสี่เหลี่ยมจัตุรัส ฐานกว้าง 13 เมตร สูง 16 เมตร ลดหลั่นกันสามชั้น ภายในองค์พระธาตุมีรูปทรงบาตรคว่ำหรือโอคว่ำแปดเหลี่ยมลดหลั่นขึ้นไปเป็นชั้นๆ ถึงเจ็ดชั้นและปล้องไฉนเรียงขึ้นไปถึงยอด บนยอดจัดประดับฉัตรทองเจ็ดชั้น ในส่วนของฐานสี่เหลี่ยมชั้นสองจะมีสิงห์สี่ตัวนั่งกัน หันหน้าออกสี่ทิศ รอบองค์พระธาตุมีกำแพงแก้วล้อมรอบและมีประตู 4 ด้าน โดยทุกด้านจะมีบันไดสามชั้นสำหรับพระสงฆ์และอุบาสกขึ้นไปนมัสการและสรงน้ำพระธาตุ ตามธรรมเนียมนิยมในอดีตจะห้ามสตรีเข้าพระเนตรในขอบข่ายของพระธาตุเท่านั้น

ลานที่ตั้งองค์พระธาตุเป็นลานโล่งที่ปูพื้นด้วยอิฐพื้นเมือง บริเวณนอกกำแพงจะเป็นป่าไม้สักและต้นไม้ป่าต่างๆ และมีทางขึ้นสองทาง คือ ทางทิศเหนือเป็นด้านหน้าของพระธาตุ ซึ่งเป็นบันไดที่เกิดจากอิฐและปูนตั้งแต่ที่ต้นเขาถึงขอบข่ายของพระธาตุ จำนวน 49 ขั้น บริเวณหัวบันไดก็มีต้นโพธิ์อยู่ทางด้านนอกกำแพงใกล้บันไดสุดท้าย ส่วนอีกทางหนึ่งไปตามถนนสายเดิมต่อจากทางขึ้นบันไดนาคด้านหน้ามีระยะทางประมาณ 50 เมตร และมีทางเข้าสำหรับรถขึ้นไปถึงบริเวณด้านหลังของพระธาตุ ถนนเส้นนี้ถูกสร้างขึ้นใหม่ในปี พ.ศ. 2544

พระธาตุจอมแจ้งสร้างขึ้นในปี พ.ศ. 2390 โดยเจ้าฟ้าอัตถวรปัญโญ เจ้าผู้ครองนครน่าน เพื่อเป็นอนุสรณ์คู่กับวัดบุญยืน

วัดพระธาตุจอมแจ้งได้รับการลงทะเบียนเป็นโบราณสถานโดยกรมศิลปากรเมื่อวันที่ 25 กันยายน พ.ศ. 2487 และประชาชนจะทำการนมัสการและสรงน้ำพระธาตุในวันขึ้น 15 ค่ำ เดือน 6 (เดือน 8 เป็ง) หรือวันวิสาขบูชา ในทุกปี ชุมชนศรัทธาประชาชนจากทุกหมู่บ้านในตำบลไหล่น่านและหมู่บ้านใกล้เคียงจะเข้าร่วมชบวนแห่ครัวตานล้านนาเพื่อนำมาสักการะและถวายเป็นพระบูชา

ลักษณะพระธาตุจอมแจ้งสีทอง

          องค์พระธาตุจอมแจ้งสีทอง สูง 29 เมตร ฐานกว้าง 10 เมตร เดิมเรียกว่า พระธาตุจวนแจ้ง เนื่องจากสมัยที่พระพุทธองค์เสด็จถึงสถานที่นี้จวน สว่างพอดี ต่อมาเพี้ยนเป็นจอมแจ้ง