พระเจดีย์พุทธคยาเป็นสถานที่สักการะที่มีความสำคัญและเป็นที่รู้จักอย่างดีในหมู่ผู้นับถือศาสนาพุทธและนักท่องเที่ยวทั่วไป ตั้งอยู่ใกล้กับวัดวังก์วิเวการามที่มีชื่อเสียงไม่แพ้กัน ห่างจากวัดประมาณ 650 เมตร ทำเลที่ตั้งของพระเจดีย์นี้อยู่บนเนินเขาที่มองเห็นได้ชัดเจนจากทัศนียภาพรอบๆ โดดเด่นด้วยสีเหลืองทองที่สามารถสังเกตเห็นได้จากความไกล นอกจากนี้ยังมีความพิเศษตรงที่ตั้งอยู่ใกล้กับแม่น้ำซองกาเลีย ซึ่งเป็นแหล่งน้ำที่สำคัญและมีความสวยงาม
ภายในองค์เจดีย์นี้บรรจุพระบรมสารีริกธาตุ ซึ่งเป็นสิ่งที่มีความศักดิ์สิทธิ์และเป็นที่เคารพนับถือสูงสุดในหมู่ผู้ศรัทธา พระบรมสารีริกธาตุเป็นสิ่งที่ชาวพุทธเชื่อว่าเป็นส่วนหนึ่งของพระพุทธเจ้า การได้มากราบไหว้และสักการะที่พระเจดีย์พุทธคยาจึงเป็นประสบการณ์ทางจิตวิญญาณที่ลึกซึ้งและเป็นที่จดจำสำหรับผู้ที่ได้มีโอกาสมาเยือน
การสร้างเจดีย์ที่ได้รับแรงบันดาลใจจากเจดีย์พุทธคยาประเทศอินเดีย โดยนายอุตตมะเป็นผู้ริเริ่มในปี พ.ศ. 2521 งบประมาณในการก่อสร้างมาจากการบริจาคของผู้ที่มีจิตศรัทธา ทั้งเงินสด ทองคำ และวัสดุก่อสร้าง ในการก่อสร้างมีการใช้แรงงานของชาวมอญทั้งชายและหญิง ประมาณ 400 คน ซึ่งอาศัยอยู่ในหมู่บ้านใกล้เคียง พื้นที่ถูกปรับเปลี่ยนเพื่อการก่อสร้างและมีการเผาอิฐมอญเพื่อใช้ในการสร้างเจดีย์ โดยอิฐมีขนาดกว้าง 4 นิ้ว ยาว 8 นิ้ว และหนา 3 นิ้ว จำนวนทั้งสิ้น 260,000 ก้อน
การสร้างเจดีย์นี้ไม่เพียงแต่เป็นการสร้างสถานที่สำคัญทางศาสนาเท่านั้น แต่ยังเป็นการรวมตัวของชุมชนท้องถิ่น ที่ทำงานร่วมกันเพื่อสร้างสิ่งที่มีคุณค่าทางจิตใจ การใช้แรงงานและทรัพยากรท้องถิ่นในการก่อสร้างเจดีย์ แสดงถึงความเชื่อมโยงและการสนับสนุนที่มีต่อกันภายในชุมชน ทั้งยังสะท้อนถึงการสืบทอดและการรักษาวัฒนธรรมและภูมิปัญญาท้องถิ่นผ่านการสร้างเจดีย์อันทรงคุณค่านี้
การสร้างเจดีย์ที่เริ่มขึ้นในปี พ.ศ. 2525 ในประเทศไทย โดยเจดีย์นี้มีลักษณะเป็นคอนกรีตเสริมเหล็ก ฐานเป็นรูปสี่เหลี่ยมจัตุรัส มีความกว้างยาว 42 เมตร และสูง 59 เมตร พร้อมด้วยเสาเหล็กจำนวน 16 ต้น แบ่งเป็น 4 ทิศ ในปี พ.ศ. 2532 สมเด็จพระบรมโอรสาธิราชฯ สยามมกุฏราชกุมาร ได้เสด็จพระราชดำเนินมาทำพิธีอัญเชิญพระบรมสารีริกธาตุ ซึ่งเป็นกระดูกหัวแม่มือขวาของพระพุทธเจ้า 2 องค์ ขนาดเท่าเมล็ดข้าวสาร มีสีขาวใสอมเหลืองเป็นเงา บรรจุอยู่ในผอบทองคำหนัก 400 บาท 3 ชิ้น ซึ่งหลวงพ่อได้นำมาจากประเทศศรีลังกา และได้ประดิษฐานไว้บนยอดเจดีย์นี้
เจดีย์นี้เป็นสัญลักษณ์แห่งศรัทธาและการนับถือศาสนาพุทธในไทย มีความสำคัญทางศาสนาและวัฒนธรรมอย่างมาก การสร้างเจดีย์ดังกล่าวไม่เพียงแต่เป็นการสะท้อนถึงศิลปะและงานช่างที่ซับซ้อนเท่านั้น แต่ยังแสดงถึงความเชื่อมโยงทางจิตวิญญาณระหว่างประชาชนกับพระศาสนา โดยเฉพาะการนำพระบรมสารีริกธาตุมาประดิษฐาน ถือเป็นเรื่องที่มีความศักดิ์สิทธิ์และเป็นที่เคารพนับถืออย่างสูงในหมู่ชาวพุทธ
เจดีย์พุทธคยาในยามค่ำคืน ที่สวยเด่นตั้งตระหง่านอยู่บนเนินเขา
ก่อนที่จะเดินเข้าสู่บริเวณเจดีย์พุทธคยา นักท่องเที่ยวจะพบกับร้านขายของที่ระลึกอันหลากหลายตั้งอยู่ในบริเวณทางเข้าใกล้กับลานจอดรถ ที่นี่มีสินค้าที่น่าสนใจมากมาย โดยเฉพาะสินค้าจากประเทศพม่า ที่มีให้เลือกซื้อหลายประเภท ตั้งแต่แป้งทานาคาแท้จากพม่า ซึ่งมีทั้งในรูปแบบของตลับสำเร็จรูปและแบบท่อนไม้ทานาคาพร้อมแป้นฝน ซึ่งเป็นวิธีดั้งเดิมในการใช้แป้งทานาคาเพื่อประทินผิว นอกจากนี้ยังมีเครื่องประดับ ผ้าพันคอ กระเป๋า และของประดับบ้านต่างๆ รวมถึงของที่ระลึกที่ทำจากไม้ที่มีทั้งความสวยงามและคุณค่าในทางวัฒนธรรม ทำให้เป็นสถานที่ที่เหมาะสำหรับการเลือกซื้อของขวัญหรือของฝากให้กับคนที่คุณรักหรือเพื่อนำกลับไปเป็นที่ระลึกจากการเดินทางครั้งนี้